Ευγενία Μυλωνάκη
Διαβάζοντας
τα βιβλία της Στεφανίας Ορφανίδου και του Georges Salameh,
Μου ήρθε στο νου η φράση «επιστροφή στα μέρη που μας σημάδεψαν».
Η Λ’Άκουιλα (που θα πει Αετός) του καταστροφικού σεισμού για την Στεφανία [Στ.], η Αθήνα (που θα πει Βηρυτός) της νεότητας και του πολέμου, για τον Ζωρζ [Ζ.].
Ακούγονται συχνά ασυνόδευτες αυτές οι εκφράσεις - «Επιστροφή στα μέρη που μας σημάδεψαν.» - σα να γνωρίζουμε από πάντα τι εννοούν. Όμως αυτήν την φράση σήμερα, αυτά τα δυο βιβλία σήμερα, θέλω να τα συνοδεύσω μέχρι εκεί που μπορώ,
με το ερώτημα,
τι θα (μας) πουν.
Τι θα (μας) πει για μια πόλη, για ένα μέρος ή ένα συμβάν να (μας) έχει σημαδέψει;
Επιστρέφουμε ποτέ στα μέρη που (μας) έχουν σημαδέψει;
Ή μήπως το σημάδεμα είναι, ακριβώς, το μέρος στο οποίο δεν μπορούμε να επιστρέψουμε, γιατί, πολύ απλά - αν και τίποτα το απλό - δεν φύγαμε ποτέ από κει;
Η πόλη (μας) που έχει γκρεμιστεί στο βιβλίο της Στ.,
η πόλη (μας) που έχει εγκαταλειφθεί στο βιβλίο του Ζ..
Το μέρος στο οποίο δεν μπορούμε να επιστρέψουμε.
Το μέρος τραύμα.
Ή μήπως το τραύμα μέρος;
Τραύμα, το μέρος που μας κρατάει μακριά, όχι από το παρελθόν αλλά από το πηγαινέλα ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον.
Τραύμα, το μέρος που βρίσκεται μέσα μας παγωμένο, αιφνιδίως κατοικημένο, πάντα στο τώρα, ποτέ στο πριν και στο μετά.
Τραύμα το μέρος.
Τραύμα, θα μπορούσαμε να πούμε, «όπως». Όπως η ίδια η φωτογραφία - εκείνο το πράγμα-θραύσμα από τόσα και τόσα «πριν και μετά», εκείνο το ανελέητο «εδώ και τώρα».
Η σκιά του χεριού,
γιγαντιαία επάνω στον απέναντι τοίχο, στη φωτογραφία του Ζ..
Το τραπεζάκι τρόλευ,
όρθιο και μόνο μέσα στην τρομερή ερημία του δρόμου, στη φωτογραφία της Στ..
Το μέρος-θραύσμα,
Πάντα-τώρα θα απλώνει τις κάρτες του στον σταθμό του τρένου το παιδί-αγόρι-μετανάστης, στη φωτογραφία του Ζ.
Το μέρος-θραύσμα, πάντα-τώρα θα ανυψώνει ο γερανός το φορτίο της μισοτελειωμένης ανοικοδόμησης, στη φωτογραφία της Στ..
Πάντα-τώρα θα γκρεμίζεται η Λ’Άκουιλα της Στ.,
πάντα-τώρα θα εγκαταλείπεται η πόλη του πολέμου του Ζ..
Το τραύμα δεν μπορεί να φτάσει, μόνο του, μέχρι το τέλος, ψάχνει εμμονικά την αρχή του σε κάθε «εδώ και τώρα», σε κάθε άλλο. Το μασά βουλιμικά και το καταπίνει.
Αυτήν την κατάποση ο Φρόυντ θα την πει μελαγχολία και θα την διακρίνει από το πένθος. Ο Κίρκεγκωρ θα την πει αγωνία και θα την διακρίνει από την πίστη. Η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία.
Κι οι τέχνες που σχηματίζουν τις δικές τους ιδέες φτιάχνοντας και ξαναφτιάχνοντας (Τα) πράγματα-θραύσματα.
Συζητώντας για την τέχνη της μετάφρασης, Αυτήν Την Μικρή Τέχνη, η μεταφράστρια του Ρολάν Μπαρτ και σπουδαία στοχάστρια και λογοτέχνισσα, Kate Briggs, θα διακρίνει ανάμεσα σε δύο είδη δημιουργικότητας:
To make new again
To make again new
Κάτι να το κάνουμε νέο ξανά
Να κάνουμε ξανά κάτι νέο
To make new again, να το κάνουμε νέο ξανά. Το ίδιο αλλά νέο. Νέο αλλά το ίδιο. Όχι «πριν» ή «μετά», μόνο «ξανά».
Αυτή μας λέει η Kate Briggs είναι η Μικρή Τέχνη της Ποίησης, η Μετάφραση.
Σκέφτομαι το τραύμα εντός μας, σκέφτομαι ότι έχει τη δική του Μικρή Ποιητική, μεταφράζοντας, κατά την προσφιλή του συνήθεια, κάθε άλλο στο Αυτό, κάθε πριν και μετά στο εδώ και τώρα.
Σκέφτομαι κι εμάς μπροστά στο τραύμα, είτε μπροστά στις τέχνες και στους στοχασμούς, είτε μπροστά στους ανθρώπους που είμαστε και που συναντάμε.
[Πότε κάτσαμε τελευταία φορά να τα πούμε, σαν τις γυναίκες στη φωτογραφία του Ζ.;
Μ’αρέσει που αυτή η φωτογραφία βρίσκεται πριν από την αρχή του βιβλίου.]
Σκέφτομαι εμάς μπροστά στο τραύμα.
Κάνουμε ό,τι μπορούμε.
Βάφουμε τις φωτογραφίες μας. Φτιάχνουμε κάδρα κοντινά. Αφήνουμε το θέμα στη μέση. Τα υλικά εκεί, τα τούβλα κάτω, οι τρύπες ακάλυπτες, τα εργοτάξια εργοτάξια.
Το τραύμα τραύμα.
Οι φωτογραφίες της Στεφανίας βαμμένες με το κόκκινο του γκρι.
Σκέφτομαι εμάς μπροστά στο τραύμα.
Κάνουμε ό,τι μπορούμε.
Κλείνουμε τα παράθυρα, βγάζουμε έξω τις γλάστρες.
Βάζουμε τα χέρια να δείχνουνε, τα διαμερίσματα να δείχνουνε, περνάμε το δρόμο απέναντι. Η Αθήνα της Ανατολικής Μεσογείου έχει ένα αέρα αυτοσχέδιας εγκατάλειψης. Φτιάχνουμε και εγκαταλείπουμε, κατασκευάζουμε και εγκαταλείπουμε, βρίσκουμε λύσεις και εγκαταλείπουμε, βρισκόμαστε για λίγο και εγκαταλείπουμε – κι ύστερα αυτές τις αποστάσεις τις διανύουμε καθημερινά.
Οι φωτογραφίες του Ζωρζ γεμάτες περαστικούς, άλλοτε διασχίζοντας κι άλλοτε ξαποσταίνοντας.
Ποιος είναι ο πόλεμος που βρίσκει ο Ζ. στην Αθηνα; Εκείνου που αφήνει ή που έχει αφεθεί;
Αφήνω-αφήνομαι, μικρή απόσταση «τεραστίων διαστάσεων» που την διανύουμε καθημερινά εμείς που κατοικούμε αυτές τις πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου, που παγωμένες ζητάνε από μας – Τι;
Να τις πενθήσουμε και να αφήσουμε το τραύμα να επουλωθεί;
Ή να συνεχίσουμε, μελαγχολικά, να εξεγειρόμαστε ενάντια στο πένθος;
Να πούμε, Ναι ; Χάθηκε η Βηρυτός του Ζωρζ Σαλαμέ,
η Λ’Άκουιλα της Στεφανίας Ορφανίδου,
η Αθήνα της νεότητάς (μας),
η 40χρονη Ενγκελέιντα από την Αλβανία,
η Γάζα,
να την πενθήσουμε και να προχωρήσουμε;
To make again new;
Ή να εξεγερθούμε ενάντια στο πένθος,
να αντισταθούμε σε κάθε κανονικοποίηση του πολέμου,
να αφήσουμε τη
φωτογραφία ανοιχτή πληγή;
To make new again;
General view of Gaza city on May 29, 2022. Mohammed Salem/Reuters
[Οι φωτογραφίες των φωτογραφιών των βιβλίων είναι τραβηγμένες στο ξύλινο πάτωμα (παρκέ) ενός διαμερίσματος στο κέντρο μιας πόλης της Ανατολικής Μεσογείου από ένα κινητό που φτιάχνεται στην Κίνα για λογαριασμό μιας Αμερικάνικης πολυεθνικής.]