Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα
Κολλημένες για δεκαετίες στις κιτρινισμένες σελίδες των οικογενειακών άλμπουμ. Ασπρόμαυρες κατά κύριο λόγο, αλλά και έγχρωμες, γεμάτες χαμόγελα και στιγμιότυπα από γιορτές και διακοπές. Λιγοστές και πολύτιμες κάποτε, προνόμιο όσων είχαν μεγάλο βαλάντιο, και μάρτυρες σημαντικών στιγμών, αυξάνονταν όσο περνούσαν τα χρόνια καταγράφοντας τον παλμό της ζωής, την ιστορία των γενεών, την εξέλιξη της κοινωνίας, αλλά ταυτοχρόνως και την ιστορία της φωτογραφίας. Καρέ που βρίσκονταν σε οικογενειακά άλμπουμ, κλεισμένα σε ντουλάπια και σεντούκια. Δημιουργίες ανώνυμων, ερασιτεχνών τις περισσότερες φορές, φωτογράφων, καταδικασμένες από τον ίδιο παρανομαστή: οι ίδιες από τη φθορά και οι πρωταγωνιστές τους στη λήθη - παράγοντες που συνδέονται κατά κύριο λόγο με τον χρόνο.
Και είναι αυτές, οι οικογενειακές φωτογραφίες αρχικά των κατοίκων του χωριού Κοντακαίικα στη Σάμο και εν συνεχεία του Καρλοβασίου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του νησιού -περισσότερα από 3.700 καρέ- που αφού ψηφιοποιήθηκαν από τα μέλη της κολεκτίβας Φωτόνησος, δόθηκαν στη διάθεση του εικαστικού καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή Γιώργου Σαλαμέ. Κι εκείνος αφού αντιμετώπισε την πρόκληση μέσα σε δύο μήνες να μελετήσει αυτό το υλικό, να επιλέξει εκείνες που τον ενδιέφεραν και να τραβήξει δικές του που να δίνουν το στίγμα του σήμερα, άρχισε να στήνει έναν εκθεσιακό καμβά με σύμβουλους επιμέλειας τις Κατερίνα Γρέγου και Ιόλη Τζανετάκη στον χώρο του Ιδρύματος Σβαρτς, στο λιμάνι του Πυθαγορείου θέτοντας ένα βασικό ερώτημα, όπως λέει στα ΝΕΑ: «Τι μένει από μια φωτογραφία όταν πλέον δεν αναγνωρίζουμε τα πρόσωπα που απεικονίζονται; Βρισκόμαστε απέναντι σε πρόσωπα που μας κοιτάζουν κατάματα, που ουσιαστικά κοιτάνε τον φωτογράφο, και πέρα από αυτόν τον αδελφό τους, τον ξενιτεμένο συγγενή τους, διότι αυτή η φωτογραφία ήταν μέσον επικοινωνίας», εξηγεί ο με ελληνικές ρίζες, εκ Λιβάνου ορμώμενος Γιώργος Σαλαμέ, ο οποίος χειρίζεται με δεξιοτεχνία την ελληνική γλώσσα. Και συνεχίζει: «Δεν προσπαθώ να δώσω μια απάντηση, ωστόσο, στο αρχικό ερώτημα, διότι είναι πολλές οι πιθανές απαντήσεις».
Στην προσέγγισή του αυτή έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι δεν μελέτησε το υλικό του σα να επρόκειτο για ένα αρχείο, αλλά ως σπαράγματα οικογενειακών κειμηλίων, που περιγράφουν μια εποχή - από τις αρχές του 20ου αι έως και τη δεκαετία του 1980. Εστίασε το ενδιαφέρον του δε στα διαχρονικά εκείνα στοιχεία-όπως η ανάγκη να πάμε όλοι μαζί κάπου στη φύση, να φάμε, να γλεντήσουμε, να παίξουμε μουσική- τα οποία επιτρέπουν στον επισκέπτη να αναρωτηθεί για ποιο λόγο τραβούσε κάποιος μια φωτογραφία παλαιότερα και για ποιο λόγο είναι σημαντικό να την ξαναδούμε σήμερα.
Με σύμμαχό του τη φιλοξενία των κατοίκων της Σάμου - με μοναδική εξαίρεση έναν γάιδαρο ο οποίος αρνήθηκε πεισματικά να φωτογραφηθεί- ο Γιώργος Σαλαμέ κατάφερε να δημιουργήσει, όπως λέει, μικρές αφηγήσεις για την έκθεση, ενώ είχε την ευκαιρία να κάνει και μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις τις οποίες δεν έχει αποφασίσει αν θα εντάξει στην τελική μορφή της έκθεσης: καρέ που δεν θα περίμενε να βρει κάποιος σε ένα οικογενειακό άλμπουμ όπως εκείνο με ένα κοριτσάκι 3-4 ετών, το οποίο ποζάρει στον φακό φορώντας τα γιορτινά του ρούχα και κρατά ένα τσιγάρο στο χέρι! «Έχει χάσει την παιδικότητα του το κορίτσι, δεν περίμενα να βρω μια τέτοια εικόνα», λέει ο εικαστικός, που δεν γνωρίζει, όπως για πολλές από τις φωτογραφίες, την ακριβή χρονολογία της.
«Η οπτική που έχω υιοθετήσει δεν σημαίνει πως το υλικό αυτό δεν μπορεί να μελετηθεί ως αρχείο, απλώς με ενδιέφερε να ασχοληθώ με τα λιγότερο σημαντικά. Να δω τον οικογενειακό χαρακτήρα των άλμπουμς και να αναρωτηθώ ποιες είναι τελικά οι φωτογραφίες που θέλουμε να έχουμε σπίτι μας; Ένας από τους στόχους μου κατά το στήσιμο της έκθεσης είναι ότι θέλω ο επισκέπτης να αισθάνεται γύρω του την παρουσία όλων αυτών των ανθρώπων, να αισθάνεται το βλέμμα τους και να καθρεφτιστεί σε αυτό, ώστε να βρει πράγματα που τον αφορούν, όχι μέσα από τη νοσταλγία του χαμένου παρελθόντος, αλλά από τη δυναμική σχέση παρόντος και παρελθόντος».
H έκθεση «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» στο Art Space Pythagorion (Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος) του ιδρύματος Σβαρτς σε συνεργασία με τη Φωτόνησο Τεχνών και Πολιτισμού από τις 3 Αυγούστου έως τις 25 Σεπτεμβρίου. Από 1η έως 25 Οκτωβρίου 2023 επίσκεψη κατόπιν συνεννόησης.
Mary Adamopoulou