THE SEA AROUND US

Artists

Nikos Markou, Jacob Moe, Hira Nabi, Eftihis Patsourakis, Georges Salameh, Lena-Maria Thuring

Duration

Friday 14 October 2022 - 23 January 2023

Text on contemporary works

Manto Psarelli

Architectural Design

Evita Fanou

Installation shots

Stathis Mamaklakis

photo by Anargyros Drolapas

What role does life at sea or a port play in the formation of a city and how does it affect the way it prospers- or falls into disarray- and how does it define, if at all, national borders?

This Autumn at T A V R O S, The Sea Around Us reflects, through three interconnecting chapters, on the ongoing relationship between human life and the sea: the sweat, toil and labor of the people that work in ports and on ships; ships as a paradigmatic heterotopia with their own rules and regulations; the changing conditions of ports over the last decades and the geopolitical impact of globalized trade routes; the cycle of life of ships and their ensuing environmental impact, and lastly, ports as sites of constant arrivals and departures, the repositories of so many dreams. Through archival material amassed via a two year research programme by the History and Theory Architecture Lab, moving images, sonic research, painting and photographic works by contemporary artists from Greece and abroad alongside a curated film programme, The Sea Around Us imagines the sea as a geography of its own, with various ports as entry points: starting from the Mediterranean and the Black Sea, the exhibition will travel us from the US, to Egypt, to Pakistan back to Greece and onwards encouraging us to ponder once more on the poetry of the sea and its everlasting allure whilst also emphasising that our relationship to the sea is an active one – can we care for our life-giving seas more?



Tι μας χωρίζει και τι μας ενώνει;

Και τι ρόλο έπαιξε -και παίζει- το θαλάσσιο στοιχείο στη δημιουργία των πόλεων, στα σύνορα των κρατών. Αυτό τον χειμώνα στο χώρο του Τ Α V R O S , η έκθεση The Sea Around Us, δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο της θαλάσσιας βιολόγου Rachel Carlson και μέσα από 3 αλληλένδετα κεφάλαια, ερευνά τον συνδετικό ιστό του θαλάσσιου περιβάλλοντος με τα λιμάνια, το εμπόριο και τις ανθρώπινες μετακινήσεις.

Με την παρουσίαση πλούσιου αρχειακού υλικού από διετή έρευνα του Εργαστηρίου Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής, έργα καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό με πηγή έμπνευσης τη θάλασσα, το μόχθο, την ανεμελιά, την προσδοκία, τη μοναξιά αλλά και την συλλογικότητα και ένα παράλληλο πρόγραμμα κινηματογραφικών προβολών γύρω από τη θαλάσσια οικονομία, τη ζωή στη θάλασσα, καθώς και των περιβαλλοντικών προκλήσεων της, The Sea Around Us, εστιάζει στη διαχρονική σχέση των ανθρώπων με τη θάλασσα και μας παρακινεί να αναλογιστούμε για μια ακόμη φορά την ποιητική πλευρά της θάλασσας και να δράσουμε για να προστατεύσουμε τη θαλάσσια κοινή μας κληρονομιά.

The Greek communities that flourished at port-cities around the Mediterranean and the Black Sea left behind them an important footprint, a ‘memory’ of their presence that was declared in the city through various emblematic works (temples,schools, community centers, monuments, sculptures of architectural scale, etc.). Through this spatial presence the communities expressed their strong social and economic position as well as their cultural identity and historical origin. Accordingly, the cities that hosted these communities often recognized their importance and their contribution to public life, and therefore honored them with public feasts, monuments, street names, etc. However, and despite all that has been written about these communities, their spatial footprint has been very little researched. The ODEMARS research project (odemars.ntua.gr) aims to highlight the ‘memory’ of these communities and the ways in which the architectural production of the 19th and 20th centuries co-shaped and co-signified their geographical origin as their cultural identity.

Οι ελληνικές κοινότητες που αναπτύχθηκαν διαχρονικά σε πόλεις λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας άφησαν πίσω τους ένα αξιόλογο αποτύπωμα, μια ‘μνήμη’ της παρουσίας τους η οποία αποτυπώνεται στον αστικό χώρο μέσα από δημόσια έργα (ναοί, σχολεία, κοινοτικά κέντρα, μνημεία, γλυπτά αρχιτεκτονικής κλίμακας, έργα υποδομής κ.α.). Μέσα από τη χωρική αυτή παρουσία οι κοινότητες εξέφρασαν την ισχυρή κοινωνική και οικονομική τους θέση αλλά και την πολιτισμική τους ταυτότητα και ιστορική τους καταγωγή. Αντίστοιχα, οι πόλεις που υποδέχθηκαν αυτές τις κοινότητες συχνά αναγνώρισαν τη σημασία τους και τη συμβολή τους στη δημόσια ζωή και για αυτό τις τίμησαν με δημόσιες εορτές, μνημεία, ονόματα δρόμων, κ.α. Ωστόσο, και παρ’ όλα όσα έχουν γραφτεί γιατις κοινότητες αυτές, το χωρικό τους αποτύπωμα πολύ λίγο έχει ερευνηθεί.

The research, like the current exhibition, focuses on two of the most important cities of the Greek diaspora: Odessa, a city founded in 1794 by Catherine the Great as a ‘Greek’ city, and Marseille, the oldest city in France, founded by the Phocaeans in the 6th century BC. Focusing on Marseilles and Odessa, two port cities in an opposite geographical position with respect to the ‘homeland’, and bringing to the surface architectural projects and other constructions carried out during the two previous centuries at the initiative of either the Greek communities or the local authorities, the research aims at contributing to a more precise mapping of a dynamic network whose nodes are the different cities, histories, memories, identities and architectures in constant reference to the same homeland. At a time when new violent alterations of borders, revisions of what ‘homeland’ means, and mass displacements of populations are being witnessed on more or less the same areas and roads, the preservation of memory as a genealogical relation to a, more or less, distant past seems like a necessary function. The construction of the homeland in another place —and its actual footprint in urban space— is the beginning of every new articulation of persons and communities.

The sea, off which port-cities like Marseille and Odessa with longstanding Greek communities thrive; the sea, that connects countries far and close; the sea, as a basic livelihood of Greeks throughout the centuries; the sea, as a repository of individual and collective memories and desires.

Το ερευνητικό πρόγραμμα ODEMARS(odemars.ntua.gr) έχει ως στόχο της να αναδείξει τη ‘μνήμη’ αυτών των κοινοτήτων και τους τρόπους με τους οποίουςη αρχιτεκτονική παραγωγή του 19ου και 20ού αι. συν-διαμόρφωσε και συν-νοηματοδότησε τη γεωγραφική καταγωγήως πολιτισμική ταυτότητα.Η έρευνα, όπως και η παρούσα έκθεση, εστιάζει σε δύο από τις σημαντικότερες πόλεις της ελληνικής διασποράς: την Οδησσό, μια πόλη η οποία ιδρύθηκε το 1794 από την Αικατερίνη τη Μεγάλη σαν ‘ελληνική’ πόλη, και τη Μασσαλία, την αρχαιότερη πόλη της Γαλλίας, ιδρυμένη από τους Φωκαείς τον 6ο αι. π.Χ. Επικεντρώνοντας στηΜασσαλία και την Οδησσό, δύο πόλεις-λιμάνια σε αντιδιαμετρική γεωγραφική θέση ως προς την ‘γενέθλια’ χώρα, και φέρνοντας στην επιφάνεια αρχιτεκτονικές μελέτες και άλλες κατασκευές που πραγματοποιήθηκαν κατά τους δύοπροηγούμενους αιώνες με πρωτοβουλία των ελληνικών κοινοτήτων ή των τοπικών αρχών, η έρευνα στοχεύει να συμβάλλει στην ακριβέστερη χαρτογράφηση ενός δυναμικού δικτύου του οποίου κόμβοι είναι οι διαφορετικέςπόλεις, ιστορίες, μνήμες, ταυτότητες και αρχιτεκτονικές σε διαρκή αναφορά ως προς την ίδια πατρίδα. Σε μια εποχή που νέες βίαιες αλλαγές συνόρων, αναθεωρήσεις της έννοιας ‘πατρίδα’ και μαζικές μετατοπίσεις πληθυσμώνκαταγράφονται στους ίδιους λίγο-πολύ τόπους και δρόμους, η διατήρηση της μνήμης ως καταγωγικής σχέσης με το πριν μοιάζει να είναι μια απαραίτητη λειτουργία. Η κατασκευή της πατρίδας σε έναν άλλο τόπο —και το πραγματικό της αποτύπωμα στον χώρο της πόλης— είναι η αρχή κάθε νέας συγκρότησης προσώπων και κοινοτήτων. 

Η θάλασσα γύρω μας, αλλα όχι μόνο αυτή που επιθυμούμε να ‘αποδράσουμε’ τους καλοκαιρινούς μήνες: η θάλασσα που ξεκινά και καταλήγει στα λιμάνια της χώρας μας, σε πόλεις -λιμάνια με διαχρονικές ελληνικές κοινότητες, όπως τη Μασσαλία και την Οδησσό, η θάλασσα τόσο των γειτονικών όσων και των πιο μακρινών από την Ελλάδα χωρών. Η θάλασσα, μέσα από την οποία βιοποριζονται ιστορικά οι ‘Ελληνες, ώς τόπος συλλογικής και ατομικής μνήμης.







The sea that reminds us of our common beginnings, but which also divides and separates us. Just like the members of the families of sea-workers which had to make do without seeing each other for long stretches of time, sometimes leading even to the loss of loved ones, as photographer Nikos Markou systematically documented between 1980-1982 in these stoic black and white portraits. Frames of the lives of residents in Perama (a neighborhood adjacent to the Athenian port of Piraeus) indelibly linked to the sea and its toil.

Η θάλασσα που μας υπενθυμίζει τις ομοιότητες μας αλλα και μας χωρίζει -όπως τις οικογένειες των ναυτικών στις γειτονιές του Περάματος που ο Νίκος Μάρκου απεικόνισε με ευθύτητα, και κανένα συναισθηματισμό, απο το 1980 έως το 1982. Φωτογραφικά πορτραίτα ασπρόμαυρα, οικογενειακά αλλά και ατομικά. Μέσα στο σπίτι, αλλά κι εκεί που τα παιδιά παίζουν και που οι συνταξιούχοι ναυτικοί περνάνε τον καιρό τους.







Artist Eftihis Patsourakis meanwhile looks at the sea face on in Horizon. Paintings of seascapes by amateur painters found in flea-markets are linked by Patsourakis, together to form a unifying horizon line, allowing us to reflect on the complexities of popular and elite cultures, past and present: that which unites and divides.



Η θάλασσα, που φοβίζει, που γοητεύει, που ηρεμεί και που ο ζωγράφος Ευτύχης Πατσουρακης ανασυνθέτει μέσα από πίνακες ανώνυμων – συχνά αυτοδίδακτων- ζωγράφων που πάντοτε μας εξιστορούν κάτι και μας αποκαλύπτουν τον ψυχισμό τους. Μια κοινή γραμμή ορίζοντα, και τόσες κοινές αφηγήσεις και πολιτισμικά στοιχεία.

Cue in the Filipino workers in Lena-Maria Thüring’s film Ηanjin-Palermo, who in contrast to their German colleagues work on board for ten months in a row with no holidays and time ‘off shore’, with no health insurance for the remainder of the two back home. We get to see how they spend their downtime on board, in the ship’s bar, with its karaoke and drinks, as their only entertainment – singing pop songs as a unifying class defying score. The sea elusively carries in its waters dreams and hopes but oftentimes relentlessly wipes those same dreams out, revealing clear-cut ethnic and class divides.

Η θάλασσα, που κουβαλά με το νερό της, τα όνειρα και τις επιθυμίες τοσων πολλών, που μας αφήνει να ονειρευόμαστε αλλά και μας προσγειώνει στην καθημερινότητα των ανισοτήτων και των διαφορών. Όπως για παράδειγμα την καθημερινότητα που βιώνουν οι ναύτες από τις Φιλιππίνες που μπαρκάρουν για δέκα συνεχόμενους μήνες το χρόνο, χωρίς διακοπές στην ξηρά και ιατροφαρμακευτική ασφάλιση τους υπόλοιπους δύο· σε αντίθεση με τους Γερμανούς συναδέλφους τους. Αυτές τις αντιθέσεις ανακαλύπτουμε μέσα από την ταινία Ηanjin- Palermo της Lena-Maria Thüring. Μέσα από μια ΄κλειδαρότρυπα΄ βλέπουμε πώς διασκεδαζουν και πώς περνούν τον ελεύθερό τους χρόνο, σ΄ένα ιδιαίτερο εργασιακό περιβάλλον που τα όρια της ιδιωτικότητας συνθλίβονται σε μικρές κοινές καμπίνες, και που η συντροφικότητα εχει την καταναγκαστική μορφή του εν πλω μπαρ και των pop τραγουδιών.

And then the cycle of ships themselves in the docu-fiction film by Hira Nabi. In All That Perishes At The Edge Of Land, an anthropomorphised container-ship with a human voice embarks on a monologue with the workers on board. Through its guttural, soothing voice, we learn of the unrelenting day-to-day existence of the workers who flock from every corner of Pakistan to the coastal town of Gadani and its shipyards, to earn a living by dismantling the de-commissioned ship. Here too there is no room for romanticism. Some will never return to the families they left behind.

Μια άλλη πλευρά του ναυτικού επαγγέλματος, όταν ένα πλοίο αποσυρθεί, μας αποκαλύπτει μέσα από ντοκιμαντέρ, η Χίρα Νάμπι. Στο All That Perishes At The Edge Of Land, το φορτηγό -πλοίο μιλά με ανθρώπινη φωνή που συνομιλεί με τους επιβάτες του. Μια φωνή γαλήνια, στοργική, βγαλμένη σαν από παραμύθι, μια φωνή όχι από τα έγκατα της θάλασσας, αλλά της ανθρώπινης ψυχής. Μας μιλά για αυτή τη σχέση συμβίωσης με φοντο το γιγαντιωδες σκουριασμένο σκαρί του καραβιού που έχει αποσυρθεί και τον μόχθο των εργατών από κάθε γωνιά του Πακιστάν που καταφθάνουν στο λιμάνι της παραθαλάσσιας πόλης Gadani για να το διαμελισουν, έχοντας αφήσει τις οικογένειες τους πισω. Κάποιοι δεν θα επιστρέψουν.

In Georges Salameh’s White Middle Sea, (البحر الأبيض المتوسط) whose title comes from the Arabic word for the Mediterranean), one ponders what his subjects may be thinking. Solitary figures caught praying and fishing in ports, Marseille, Athens, youngsters playing in the sea in Sicily, a couple looking outwards into the unknown in Alexandria. Salameh’s wistful documentation of the human is equally about their geography, the sea, seen and unseen: the landscapes of these port-cities that span the Mediterranean basin, the places to which he travels between and yes somehow belongs, the forced and unforced migrations, the decline of once global trading ports, the regeneration, the labour, the hopes and tears.

‘Γιατί δεν μ’αγαπάς πια’, ‘γιατί δεν με χρειάζεσαι’ λεει το φορτηγό- πλοίο σ’αυτούς που ανεβαίνουν πάνω του με κίνδυνο της ζωής τους. Κάτι παρόμοιο ίσως να σκέφτονται και κάποιοι από τους ανθρώπους στα ‘seascapes’ του Γιώργου Σαλαμέ. Από τα λιμάνια της Αιγύπτου, στην Μασσαλία κι από ‘κει στην Σικελία, το Λίβανο και το Παλαιό Φάληρο. Στην σειρά White Middle Sea,( البحر الأبيض المتوسط) Μεσόγειος θάλασσα στα Αραβικά, ο καλλιτέχνης από το 2010 έως σήμερα, απαθανατίζει στιγμές όλου του ανθρώπινου φάσματος.
Σε πρώτο πλάνο το τοπίο των πόλεων- λιμανιών και το νερό. Σε δεύτερο, οι προσδοκίες, τα ταξίδια κάθε είδους, οι μεταναστεύσεις, ο εργατικός μόχθος.

In turn Jacob Moe’s Ports of Call provide a latent soundscape for the exhibition, with familiar island sounds and songs that span the Aegean, offering an alternative timeline, one not based solely in geographic localities but itinerant movement echoing from one place to another.

The sounds of the Sea that is *all* around us.

Για να έρθουμε στo Ports of Call ‘soundscape’ του Jacob Moe με συνεντεύξεις, τραγούδια και ήχους από τη Σύρο και άλλα νησιά του Αιγαίου και των Κυκλάδων. Κι ήχοι αυτοί μας μιλάνε για ταξίδια, αναζητούν μαζί μας γεωγραφικές συγκλίσεις και εναλλακτικές αφηγήσεις και ιστορίες δίχως σύνορα, μεταφέροντάς μας νοερά σε τόπους γνώριμους κι αγαπημένους που μας υπενθυμίζουν οτι The Sea Is *αll* Around Us.

Supported by

Athina I. Martinou Foundation, Make or Break Foundation, Aikaterini Laskarides Foundation, Chios Navigation Ltd, Anthony E. Comninos Foundation, Byzantine Maritime, Hellenic Foundation for Research and Innovation, Kokotos Estate & Ioanna Prokopiou

Press

Kathimerini